Cmentarz komunalny w Słubicach

---

Historia

Najstarszą znaną publikacją dotyczącą cmentarza w Słubicach jest Die Einweihung des neuen Kirchhofs für die Dammvorstadt, której autorem jest Johann Ludwig Kriele. Książka ta pochodzi z 1814 roku. To właśnie tego dnia, 22 maja 1814, odbył się pierwszy pochówek w tym miejscu.

W 1901 roku zbudowano kaplicę cmentarną, która wyróżniała się imponującym piaskowym portykiem. W 1928 roku nekropolia została powiększona o część leśną, znaną jako Waldfriedhof. Ostatnią osobą pochowaną na cmentarzu przed zakończeniem administracji niemieckiej była Minna Friedrichson, która zmarła 25 stycznia 1945.

Po wojnie, w wiośnie 1945 roku, cmentarz przeszedł pod administrację polską. Tymczasowo pochowano tam wielu radzieckich żołnierzy, którzy polegli w regionie (ich ciała zostały jednak wkrótce przeniesione na cmentarz żołnierzy radzieckich w Cybince). Na cmentarzu został również wzniesiony Grób Nieznanego Żołnierza, a jego inskrypcja brzmi: „Tu spoczywa 7-miu nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego poległych w roku 1945 na ziemi słubickiej w walce z faszyzmem o wyzwolenie Ojczyzny. Cześć ich pamięci!”.

Na początku lat 80. XX wieku wprowadzono zakaz obecności tablic nagrobnych w języku niemieckim, co skutkowało koniecznością ich usunięcia lub spolszczenia. W wyniku tych działań rozebrano również starą, poniemiecką kaplicę.

W wyższej części cmentarza wzniesiono nową kaplicę, której zadaszenie zostało starannie wykonane. W 2008 roku przebudowano chodniki, a w październiku 2010 roku postawiono symboliczny kamień z tablicą upamiętniającą pionierów powojennego szkolnictwa w Słubicach, co było inicjatywą lokalnego oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego.

W jesieni 2011 roku z inicjatywy regionalisty Rolanda Semika na zachodniej, historycznej części cmentarza umieszczono dwujęzyczną tablicę pamiątkową. Ta tablica jest dedykowana osobom pochowanym w tym miejscu przed 1945 rokiem oraz lapidarium dla poniemieckich kości, które pozostawały na powierzchni po zakończeniu prac przygotowawczych do stworzenia nowych polskich grobów. Wcześniej o potrzebie umieszczenia takiej tablicy apelowali m.in. frankfurccy historycy Eckard Reiß oraz Joachim Schneider, jednak ich postulat nie spotkał się z pozytywną reakcją.

Proponowany tekst tablicy przez Eckarda Reißa brzmiał: „Ku pamięci zmarłych frankfurckiego cmentarza w Dammvorstadt 22.05.1814-25.01.1945”. Ostateczna wersja tablicy brzmi dzisiaj: „Pamięci spoczywających na dawnym cmentarzu Frankfurtu nad Odrą – Dammvorstadt, istniejącym w tym miejscu do 1945 roku.”

Pochowani przed wojną (znani z nazwiska)

W archiwum miejskim zlokalizowanym we Frankfurcie nad Odrą można odnaleźć rejestr dotyczący osób pochowanych na cmentarzu w latach 1897–1935. Dzięki publikacjom miejscowych historyków i regionalistów, w tym Eckarda Reißa, istnieje możliwość odtworzenia nazwisk zmarłych, którzy spoczywają na tym terenie przed rokiem 1945. Poniżej przedstawiamy niektóre z tych nazwisk:

• Karl Albin (1844-1907),
• Marie Berker z d. Seyfarth (1844-1914),
• Wilhelm Berrmann (1861-1930),
• Friedrich Boggasch (1845-1909),
• Karoline Boggasch z d. Koppe (1848-1921),
• Wilhelm Böhme (1880-1940) – wicedyrektor miejskich warsztatów szkolnych,
• Marie Bullack z d. Vorrath (1833-1907),
• Paul Büschel (1874-1937) – dyrektor miejscowej ubezpieczalni,
• Franz Collath (1876-1942) – dyrektor fabryki broni myśliwskiej Teschner&Collath,
• Helene Czymnick (zm. 1918),
• Anna Edler (1883-1884),
• Minna Friedrichson (zm. 1945) – ostatnia osoba pochowana pod administracją niemiecką,
• Marie Fritsche (1863-1928),
• Harttung,
• Emilie Kaler z d. Laufer (1832-1908),
• Adolf Kirschner (1851-1925), Johanna Kirschner z d. Fiegen (1851-1908),
• Arthur Koch (1888-1914) – nauczyciel, podoficer,
• Eliese Kretschmer z d. Forchner (1862-1942),
• Paul Maeck (1884-1905),
• Heinrich Malcomeß (1836–1900) – architekt, radca budowlany, projektant wieży Kleista,
• Heinrich Schütz (1894-1927) – sierżant policji,
• Anna Schmidt z d. Modrow (1847-1928),
• Wilke.

Pochowani po wojnie

Na cmentarzu komunalnym w Słubicach spoczywają liczni bohaterowie, którzy jako uczestnicy wojennych zmagań zostawili trwały ślad w historii regionu. Wśród nich znajduje się wiele osobistości, które poświęciły swoje życia dla ojczyzny oraz włożyły wkład w rozwój społeczności lokalnej.

• Władysław Aleksandrzak (1913-2007) – brał udział w wojnie obronnej 1939 roku, był więźniem obozów koncentracyjnych Buchenwald i Dachau,
• Stanisław Brzozowski (1901-1970) – powstaniec wielkopolski i śląski, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej oraz wojnie obronnej 1939 roku,
• Stefan Chmielewski (1921-2005) – jeden z pierwszych mieszkańców Słubic, pośmiertnie odznaczony tytułem honorowego obywatela miasta,
• Stanisław Ciecierski (1940-2006) – pełnił funkcję burmistrza Słubic w latach 1998-2002,
• Karol Cymorek (1916-1989) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku, prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Słubickiej,
• Mieczysław Czyż (1912-1970) – aktywny uczestnik wojny obronnej 1939 roku,
• Czesław Fórman (1896-1982) – powstaniec wielkopolski,
• Szczepan Grześkowiak (1926-2013) – wieloletni dyrektor Liceum Ogólnokształcącego im. Jarosława Dąbrowskiego,
• Franciszek Hop (1911-1977) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku, więzień obozu jenieckiego, prezes MLKS Odra Słubice,
• Julian Hryniewiecki (1926-1999) – żołnierz Armii Krajowej, łagiernik,
• Józef Juskowiak (1898-1978) – powstaniec wielkopolski,
• Romuald Kaznocha (1936-2013) – w latach 1973-1975 pełnił rolę naczelnika miasta Słubice, a w latach 1999-2013 był sekretarzem Ligi Obrony Kraju,
• Józef Kołaciński (1905-1981) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku,
• ppor. Józef Krupa (1902-1980) – dowodził w Słubicach w latach 1945-1946, biorąc udział w wojnie obronnej 1939 roku,
• Antoni Malczyński (1904-1986) – żołnierz Batalionów Chłopskich oraz Armii Krajowej, więzień obozu w Majdanku, nazywany „żołnierzem wyklętym”,
• ppor. Jan Nobik (1888-1979) – powstaniec wielkopolski,
• Klemens Olszewski (1915-1996) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku,
• Jadwiga Pawlukowska (1927-2018) – żołnierka Armii Krajowej, łagierniczka,
• Stefan Pawłowski (1915-2017) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku,
• por. Marian Przędzik (1891-1969) – powstaniec wielkopolski i żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza, brał także udział w wojnie obronnej 1939 roku,
• Jan Piotr Sławiński (1925-1996) – żołnierz Armii Krajowej, więzień obozu Auschwitz,
• Bonifacy Sokołowski (1927-2011) – znany jako „żołnierz wyklęty”,
• Stanisław Sokulski (1916-1996) – burmistrz Słubic w latach 1948-1950,
• Stanisław Swacha (1917-1998) – uczestnik wojny obronnej 1939 roku,
• Zenon Szemis (1902-1953) – żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,
• Józef Szmańda (1927-1990) – pełnił funkcję naczelnika miasta Słubice w latach 1975-1976,
• Wincenty Tomiak (1902-1988) – powstaniec wielkopolski,
• Henryk Weiser (1931-1996) – przez wiele lat dyrektor Domu Kultury w Słubicach,
• Józef Werner (1897-1978) – powstaniec wielkopolski,
• Franciszek Zander (1898-1972) – powstaniec wielkopolski.

Każda z tych osób, poprzez swoje heroiczne działania, przyczyniła się do budowania historii, która wciąż ma znaczenie dla przyszłych pokoleń.

---

Oceń: Cmentarz komunalny w Słubicach

---